Rosyjski przemysł kosmiczny oraz jego problemy od czasu wybuchu pełnoskalowej wojny na Ukrainie

---

Wprowadzenie

Rosyjski przemysł kosmiczny, od czasów Związku Radzieckiego będący jednym z filarów globalnej rywalizacji technologicznej i militarnej, stanowi istotny element krajowego potencjału strategicznego. Po rozpadzie ZSRR sektor ten przeszedł fazę głębokiego kryzysu, a następnie powolnej konsolidacji pod auspicjami państwa, zwłaszcza poprzez utworzenie w 2015 roku korporacji państwowej Roskosmos. W warunkach współczesnej geopolityki przestrzeń kosmiczna nabrała cech domeny zarówno naukowej, jak i bezpieczeństwa narodowego, co czyni sektor kosmiczny wyjątkowo wrażliwym na sankcje oraz izolację międzynarodową. W związku z tym, pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku nie tylko wstrząsnęła dotychczasową architekturą bezpieczeństwa w Europie, lecz również wpłynęła bezpośrednio na funkcjonowanie rosyjskich instytucji technologicznych i przemysłowych, w tym branży kosmicznej. Sankcje nałożone przez państwa Zachodu po lutym 2022 roku znacznie przekroczyły zakres restrykcji z 2014 roku, wprowadzając m.in. embargo na eksport zaawansowanych technologii i systemów podwójnego zastosowania. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie złożonego wpływu presji międzynarodowej na rosyjski przemysł kosmiczny, zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i technologicznym. Analizie poddane zostaną również struktura oraz charakter produkcji rosyjskich przedsiębiorstw kosmicznych, ze szczególnym uwzględnieniem ich roli w globalnych łańcuchach dostaw i systemach bezpieczeństwa.

W ujęciu teoretycznym kluczowe dla zrozumienia obecnego stanu sektora kosmicznego w Rosji jest pojęcie “strategicznej autonomii technologicznej”, która od dekady stanowi element polityki Kremla^[1]. Oznacza to dążenie do uniezależnienia się od zachodnich dostawców komponentów krytycznych, w tym mikroelektroniki, technologii optycznych i napędowych. Jednak pomimo deklarowanej samowystarczalności, znaczna część rosyjskiego zaplecza technologicznego nadal wykazuje wysoki stopień zależności od importowanych technologii, co stało się szczególnie widoczne po objęciu sektora sankcjami. W szczególności sankcje z 2022 roku objęły m.in. zakaz eksportu podzespołów do systemów satelitarnych oraz komponentów do rakiet nośnych, co ograniczyło zdolności produkcyjne przedsiębiorstw takich jak NPO Energomash czy ISS Reszetniew. Dodatkowo, międzynarodowe organizacje kosmiczne, takie jak ESA (European Space Agency) i NASA, zawiesiły większość wspólnych projektów z Rosją, co jeszcze bardziej pogłębiło izolację. W konsekwencji pojawiła się konieczność reorganizacji strategii przemysłowej i intensyfikacji współpracy z państwami spoza Zachodu, głównie z Chinami i Indiami.

Z perspektywy politycznej, sektor kosmiczny w Rosji pełni podwójną funkcję – z jednej strony jest narzędziem prestiżu narodowego, z drugiej zaś odgrywa rolę użytkową w zakresie bezpieczeństwa i nadzoru strategicznego. Roskosmos, będący instytucją państwową, ściśle współpracuje z Ministerstwem Obrony Federacji Rosyjskiej, co skutkuje znaczną militarzacją projektów kosmicznych. W praktyce oznacza to, że część cywilnych technologii, takich jak systemy optoelektroniczne czy satelity obserwacyjne, może być wykorzystywana do celów wojskowych. To zjawisko zwiększa wrażliwość rosyjskiego sektora kosmicznego na sankcje technologiczne, gdyż technologie podwójnego zastosowania są szczególnie pilnie kontrolowane przez państwa zachodnie. Jednocześnie władze rosyjskie dążą do utrzymania ciągłości działania programu załogowych lotów kosmicznych, m.in. poprzez kontynuację misji Sojuz^[2] i Progress^[3] do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS), co wymaga współpracy z zagranicznymi partnerami. Ten dualizm – między izolacją a koniecznością współpracy – stanowi jedno z głównych napięć analizowanego okresu.

W aspekcie technicznym rosyjskie przedsiębiorstwa kosmiczne wciąż odgrywają istotną rolę w globalnej architekturze systemów kosmicznych, zwłaszcza w zakresie nośników rakietowych i infrastruktury satelitarnej. Rakiety Sojuz, produkowane przez CSKB Progress, do 2022 roku były jednymi z najczęściej wykorzystywanych systemów nośnych na świecie, używanych m.in. przez ESA^[4] i firmy komercyjne, takie jak OneWeb^[5]. Po wprowadzeniu sankcji i zerwaniu kontraktów, Rosja utraciła znaczną część rynku wynoszenia ładunków, co stanowiło dotkliwy cios dla stabilności finansowej tego segmentu przemysłu. Równie istotne znaczenie mają produkowane przez ISS Reszetniew satelity systemu GLONASS^[6], będącego rosyjskim odpowiednikiem amerykańskiego GPS, wykorzystywane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych. Obie te technologie wymagają komponentów wysokiej jakości, których dostępność znacząco spadła po objęciu Rosji sankcjami technologicznymi. W efekcie doszło do opóźnień w modernizacji istniejących systemów oraz zahamowania rozwoju nowych platform satelitarnych.

Należy również zauważyć, że wpływ sankcji objął nie tylko produkcję, ale także zdolności badawczo-rozwojowe rosyjskich instytucji naukowych powiązanych z sektorem kosmicznym. Instytuty współpracujące z Rososmosem, takie jak Instytut Badań Kosmicznych RAN czy Moskiewski Instytut Lotnictwa, straciły dostęp do międzynarodowych grantów, baz danych oraz infrastruktury eksperymentalnej dostępnej w ramach projektów unijnych lub wspólnych misji z ESA. Zamrożenie projektów naukowych i brak wymiany technologicznej wpłynęły negatywnie na tempo innowacji, szczególnie w dziedzinie sensorów i sztucznej inteligencji stosowanej w przetwarzaniu danych satelitarnych. Jednocześnie, wewnętrzny rynek nie zapewnia wystarczających bodźców do rozwoju tych dziedzin, a niedobory kadrowe pogłębiają problem stagnacji. Rosja stara się przeciwdziałać tym zjawiskom poprzez zacieśnienie współpracy z partnerami azjatyckimi, ale dotychczasowe rezultaty są ograniczone. W konsekwencji rosyjski przemysł kosmiczny traci na znaczeniu jako ośrodek zaawansowanej wiedzy i innowacji.

Niniejszy artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób sankcje, geopolityka oraz przemiany technologiczne wpłynęły na rosyjski przemysł kosmiczny w okresie od 2022 roku. Zostanie w nim omówiona zarówno perspektywa instytucjonalna i prawna (tj. wpływ międzynarodowych regulacji i embarg), jak i analiza konkretnych technologii i produktów, których znaczenie wykracza poza granice Federacji Rosyjskiej. Szczególna uwaga zostanie poświęcona przedsiębiorstwom takim jak RKK Energia, CSKB Progress i ISS Reszetniew, których działalność miała dotąd wymiar międzynarodowy. W rozdziale teoretycznym zostaną przedstawione również mechanizmy adaptacji rosyjskiego sektora technologicznego do ograniczeń zewnętrznych, ze wskazaniem na sukcesy i porażki strategii substytucji importu. Część techniczna natomiast skupi się na tym, jakie konkretne produkty – rakiety, silniki, satelity – były dotychczas uznawane za kluczowe na rynku międzynarodowym. Artykuł zmierza zatem do odpowiedzi na pytanie, czy Federacja Rosyjska jest w stanie utrzymać status mocarstwa kosmicznego w warunkach politycznej i technologicznej izolacji.

Roskosmos: między ambicją globalną a izolacją

Roskosmos, formalnie Państwowa Korporacja ds. Działań Kosmicznych, stanowi główną instytucję Federacji Rosyjskiej odpowiedzialną za koordynację i realizację polityki kosmicznej. Powołana w 2015 roku w miejsce dotychczasowej Federalnej Agencji Kosmicznej, Roskosmos objął kontrolę nad niemal wszystkimi cywilnymi i częściowo wojskowymi instytucjami zajmującymi się eksploracją przestrzeni kosmicznej. Celem tej centralizacji było zwiększenie efektywności działań, ograniczenie korupcji oraz nadanie programowi kosmicznemu charakteru strategicznego^[7]. Zgodnie z doktryną bezpieczeństwa narodowego Rosji, rozwój sektora kosmicznego uznaje się za istotny element suwerenności technologicznej i zdolności militarnych państwa. Od momentu wybuchu pełnoskalowej wojny na Ukrainie, Roskosmos znalazł się w sytuacji geopolitycznej izolacji, skutkującej zerwaniem lub zawieszeniem większości współpracy z państwami Zachodu^[8]. Sytuacja ta zmusiła korporację do rewizji celów strategicznych oraz poszukiwania alternatywnych partnerstw technologicznych, głównie w Azji^[9].

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych projektów Roskosmosu, mającym zarówno wymiar prestiżowy, jak i użytkowy, jest system załogowych lotów kosmicznych oparty na rakietach Sojuz. System ten, opracowany jeszcze w czasach ZSRR, przeszedł liczne modernizacje i do 2020 roku był jedynym sposobem transportu astronautów na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS) po wycofaniu amerykańskich wahadłowców^[10]. Wersja Sojuz-MS, wykorzystywana od 2016 roku, stanowi obecnie podstawowe narzędzie Rosji w zakresie załogowej eksploracji niskiej orbity okołoziemskiej (LEO). Rakieta nośna Sojuz-2.1a wykorzystywana w tym systemie została zaprojektowana z uwzględnieniem niezależności od ukraińskich i zachodnich komponentów elektronicznych^[11]. Niemniej, już przed 2022 rokiem pojawiały się trudności z dostępnością wysokiej klasy mikroprocesorów, co po nałożeniu sankcji technologicznych przez państwa zachodnie znacznie pogłębiło problemy z produkcją i modernizacją systemów Sojuz^[12]. Dodatkowo, ograniczenia w dostępie do zaawansowanych technologii wpłynęły na opóźnienia w realizacji planowanych misji oraz zwiększyły koszty operacyjne programu^[13].

Rosyjski system nawigacji satelitarnej GLONASS (Globalnaja Nawigacionnaja Sputnikowaja Sistema) stanowi odpowiednik amerykańskiego GPS i jest kluczowym elementem infrastruktury strategicznej Federacji Rosyjskiej. Zarządzany przez Ministerstwo Obrony, system ten składa się z konstelacji 25 satelitów rozmieszczonych na trzech orbitach, zapewniając globalne pokrycie sygnałem nawigacyjnym^[14]. Po 2022 roku rozwój GLONASS napotkał poważne trudności związane z ograniczonym dostępem do zaawansowanej mikroelektroniki, co spowodowało opóźnienia w modernizacji satelitów do wersji GLONASS-K2. W odpowiedzi na te wyzwania Rosja zacieśniła współpracę z Chinami, planując instalację stacji monitorujących GLONASS na terytorium chińskim, co ma na celu poprawę dokładności systemu. Pomimo podjęcia wielu działań GLONASS wciąż boryka się z problemami technologicznymi i finansowymi. Wpływa to na ograniczenie jego konkurencyjności na rynku globalnym. Ponadto sankcje nałożone przez państwa zachodnie utrudniają dostęp do niezbędnych komponentów, przez co system nie działa w oczekiwany sposób.

Silnik rakietowy RD-180, opracowany przez NPO Energomash, odgrywał kluczową rolę w amerykańskim programie kosmicznym, napędzając rakiety Atlas V używane przez United Launch Alliance (ULA). Jednakże, w odpowiedzi na sankcje nałożone po inwazji Rosji na Ukrainę, Stany Zjednoczone ogłosiły plany zakończenia importu tych silników, co zmusiło ULA do przyspieszenia prac nad alternatywnymi rozwiązaniami, takimi jak silnik BE-4 opracowywany przez Blue Origin. Dla Rosji oznacza to utratę istotnego źródła dochodów oraz prestiżu technologicznego. Ponadto, ograniczenia w dostępie do zaawansowanych technologii i komponentów z Zachodu utrudniają rozwój nowych wersji silników rakietowych, takich jak RD-181 i RD-191. W efekcie, rosyjski przemysł rakietowy stoi przed wyzwaniem uniezależnienia się od zagranicznych technologii, co wymaga znacznych inwestycji i czasu. Jednocześnie, utrata rynków eksportowych zmusza Rosję do poszukiwania nowych partnerów handlowych, co w obecnej sytuacji geopolitycznej jest zadaniem trudnym. W związku z tym, przyszłość rosyjskiego przemysłu rakietowego zależy od zdolności do adaptacji i innowacji w obliczu zmieniających się realiów międzynarodowych^[15].

W odpowiedzi na pogarszające się relacje z partnerami zachodnimi, Rosja ogłosiła plany budowy własnej stacji orbitalnej, znanej jako ROSS (Rosyjska Orbitalna Stacja Serwisowa). Projekt ten ma na celu zapewnienie Rosji niezależnego dostępu do przestrzeni kosmicznej i utrzymanie obecności na niskiej orbicie okołoziemskiej po planowanym opuszczeniu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) po 2024 roku. Jednakże, realizacja tego ambitnego przedsięwzięcia napotyka na liczne przeszkody, w tym ograniczenia finansowe, technologiczne oraz brak dostępu do niektórych kluczowych komponentów z zagranicy. Dodatkowo, sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę utrudniają współpracę z potencjalnymi partnerami międzynarodowymi, co może opóźnić lub nawet uniemożliwić realizację projektu ROSS. W związku z tym, chociaż Rosja deklaruje chęć kontynuowania eksploracji kosmosu na własnych warunkach, rzeczywistość ekonomiczna i polityczna stawia pod znakiem zapytania powodzenie tych planów. Niemniej jednak, projekt ROSS pozostaje symbolem dążeń Rosji do utrzymania statusu mocarstwa kosmicznego w obliczu rosnącej izolacji międzynarodowej^[16].

Sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę w 2022 roku miały znaczący wpływ na jej sektor kosmiczny, ograniczając dostęp do zaawansowanych technologii i komponentów niezbędnych do realizacji projektów takich jak ROSS. Brak dostępu do zachodnich technologii zmusił Rosję do poszukiwania alternatywnych źródeł zaopatrzenia, co jednak nie zawsze zapewnia porównywalną jakość i niezawodność. Dodatkowo, ograniczenia finansowe wynikające z sankcji oraz spadek dochodów z eksportu surowców energetycznych wpływają negatywnie na budżet przeznaczany na programy kosmiczne. W efekcie, realizacja ambitnych projektów, takich jak ROSS, staje się coraz bardziej wątpliwa. Pomimo deklaracji o kontynuowaniu eksploracji kosmosu i rozwoju niezależnych technologii, Rosja stoi przed poważnymi wyzwaniami, które mogą ograniczyć jej zdolność do utrzymania statusu lidera w dziedzinie technologii kosmicznych. W obliczu rosnącej konkurencji ze strony innych państw, takich jak Chiny i Indie, przyszłość rosyjskiego programu kosmicznego pozostaje niepewna^[17].

W odpowiedzi na pogarszające się relacje z partnerami zachodnimi, Rosja ogłosiła plany budowy własnej stacji orbitalnej, znanej jako ROSS (Rosyjska Orbitalna Stacja Serwisowa)^[18]. Projekt ten ma na celu zapewnienie Rosji niezależnego dostępu do przestrzeni kosmicznej i utrzymanie obecności na niskiej orbicie okołoziemskiej po planowanym opuszczeniu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) po 2024 roku. Jednakże, realizacja tego ambitnego przedsięwzięcia napotyka na liczne przeszkody, w tym ograniczenia finansowe, technologiczne oraz brak dostępu do niektórych kluczowych komponentów z zagranicy. Dodatkowo, sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę utrudniają współpracę z potencjalnymi partnerami międzynarodowymi, co może opóźnić lub nawet uniemożliwić realizację projektu ROSS. Pomimo deklaracji o kontynuowaniu eksploracji kosmosu na własnych warunkach, rzeczywistość ekonomiczna i polityczna stawia pod znakiem zapytania powodzenie tych planów. Niemniej jednak, projekt ROSS pozostaje symbolem dążeń Rosji do utrzymania statusu mocarstwa kosmicznego w obliczu rosnącej izolacji międzynarodowej.

Sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę w 2022 roku miały znaczący wpływ na jej sektor kosmiczny, ograniczając dostęp do zaawansowanych technologii i komponentów niezbędnych do realizacji projektów takich jak ROSS. Brak dostępu do zachodnich technologii zmusił Rosję do poszukiwania alternatywnych źródeł zaopatrzenia, co jednak nie zawsze zapewnia porównywalną jakość i niezawodność. Dodatkowo, ograniczenia finansowe wynikające z sankcji oraz spadek dochodów z eksportu surowców energetycznych wpływają negatywnie na budżet przeznaczany na programy kosmiczne. W efekcie realizacja ambitnych projektów, takich jak ROSS, staje się coraz bardziej wątpliwa. Pomimo deklaracji o kontynuowaniu eksploracji kosmosu i rozwoju niezależnych technologii, Rosja stoi przed poważnymi wyzwaniami, które mogą ograniczyć jej zdolność do utrzymania statusu lidera w dziedzinie technologii kosmicznych. W obliczu rosnącej konkurencji ze strony innych państw, takich jak Chiny i Indie, przyszłość rosyjskiego programu kosmicznego pozostaje niepewna^[19].

W obliczu narastających trudności technologicznych i finansowych, Rosja zintensyfikowała współpracę z Chinami w sektorze kosmicznym. Oba państwa ogłosiły plany wspólnej budowy Międzynarodowej Stacji Badań Księżycowych (ILRS)^[20], mającej na celu eksplorację i potencjalną eksploatację zasobów naturalnych Księżyca. Dla Rosji, partnerstwo to stanowi szansę na dostęp do chińskich technologii oraz podtrzymanie ambicji kosmicznych w obliczu zachodnich sankcji. Jednakże, asymetria w potencjale technologicznym i finansowym między oboma krajami budzi obawy o marginalizację Rosji w tym przedsięwzięciu. Dodatkowo, różnice w celach strategicznych mogą prowadzić do napięć w realizacji wspólnych projektów. Pomimo tych wyzwań, współpraca z Chinami pozostaje dla Rosji jednym z nielicznych dostępnych kierunków rozwoju w sektorze kosmicznym. Jednakże, sukces tych inicjatyw będzie zależał od zdolności obu państw do przezwyciężenia różnic i skutecznej koordynacji działań. W przeciwnym razie, Rosja może zostać zredukowana do roli junior partnera w chińskich projektach kosmicznych.

Współpraca Rosji z Chinami w ramach projektu Międzynarodowej Stacji Badań Księżycowych stanowi istotny element strategii Roskosmosu w obliczu zachodnich sankcji i ograniczeń technologicznych. Jednakże, asymetria w potencjale technologicznym i finansowym między oboma krajami budzi obawy o marginalizację Rosji w tym przedsięwzięciu. Chiny, dysponując większymi zasobami i bardziej zaawansowanymi technologiami, mogą zdominować projekt, pozostawiając Rosję w roli partnera drugorzędnego. Dodatkowo, różnice w celach strategicznych i podejściu do eksploracji kosmosu mogą prowadzić do napięć w realizacji wspólnych projektów. Pomimo tych wyzwań, Rosja kontynuuje współpracę z Chinami, widząc w niej szansę na utrzymanie obecności w sektorze kosmicznym i dostęp do nowych technologii. Jednakże, sukces tych inicjatyw będzie zależał od zdolności obu państw do przezwyciężenia różnic i skutecznej koordynacji działań. W przeciwnym razie, Rosja może zostać zredukowana do roli junior partnera w chińskich projektach kosmicznych. Współpraca ta, choć obiecująca, niesie ze sobą ryzyko dalszej marginalizacji rosyjskiego przemysłu kosmicznego na arenie międzynarodowej.

Tabela^[21]

Źródło: Pavel Luzin, Russia’s Space Program After 2024, Eurasia Program, Foreign Policy Research Institute, 07.22.2024, https://www.fpri.org/article/2024/07/russias-space-program-after-2024/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 10.05.2025).

Wykres^[22]

Źródło: John Holst, The Ill-Defined Space Global Orbital Launch Summary: 2024, illdefined.space, 03.01.2025, https://www.illdefined.space/the-ill-defined-space-global-orbital-launch-summary-2024/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 10.05.2025).

Podsumowanie

Rosyjski sektor kosmiczny, kierowany przez państwową korporację Roskosmos, w ostatnich latach stanął w obliczu bezprecedensowych wyzwań wynikających z gwałtownego zaostrzenia środowiska międzynarodowego. Sankcje nałożone na Federację Rosyjską po pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku doprowadziły do przerwania wielu istotnych kanałów współpracy technologicznej, naukowej i komercyjnej z państwami Zachodu. Zablokowano dostęp do kluczowych komponentów, takich jak mikroprocesory, optyka precyzyjna czy technologie napędowe, co spowolniło rozwój wielu projektów. Szczególnie dotkliwie odczuto to w kontekście modernizacji systemu GLONASS oraz utraty kontraktów na eksport silników rakietowych RD-180. Odcięcie od zachodnich rynków i systemów finansowania sprawiło, że Roskosmos został zmuszony do przekształcenia swojej strategii rozwoju, czego efektem było zacieśnienie relacji z państwami azjatyckimi. Niemniej jednak, perspektywa szybkiego odzyskania pozycji technologicznej i rynkowej wydaje się obecnie mało prawdopodobna.

W zakresie technologii załogowych i infrastruktury orbitalnej Rosja nadal posiada pewne atuty wynikające z wieloletniego doświadczenia w eksploatacji systemu Sojuz. Statki oraz rakiety nośne tej klasy przez lata zapewniały Rosji pozycję kluczowego partnera Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, jak również cenne źródło przychodów. Jednak obecna sytuacja geopolityczna sprawiła, że Roskosmos znalazł się na rozdrożu: kontynuować tradycyjne programy mimo ograniczonego finansowania, czy też podjąć próbę zbudowania autonomicznej stacji orbitalnej ROSS. W obu przypadkach pojawiają się wyzwania technologiczne i logistyczne, które w warunkach izolacji mogą być trudne do przezwyciężenia. Dodatkowym problemem jest niedostatek nowoczesnych komponentów i opóźnienia w programach rozwojowych, które skutecznie ograniczają możliwości odświeżenia sprzętu. W tej sytuacji Rosja staje się coraz bardziej zależna od wewnętrznych zasobów, które jednak nie są wystarczające do samodzielnego utrzymania konkurencyjności w segmencie załogowym.

W przypadku infrastruktury satelitarnej, szczególnie systemu GLONASS, Rosja podejmuje działania mające na celu uniezależnienie się od zachodnich technologii oraz poprawę parametrów eksploatacyjnych konstelacji. Mimo deklaracji o samowystarczalności, projekt GLONASS-K2 został znacząco opóźniony z powodu braku dostępu do nowoczesnych komponentów elektronicznych. Rosja próbowała kompensować te braki poprzez współpracę z Chinami oraz rozwijanie własnych linii produkcyjnych, jednak rezultaty są jak dotąd ograniczone. Dodatkowym czynnikiem destabilizującym jest pogarszający się stan istniejącej infrastruktury orbitalnej oraz malejąca liczba operacyjnych satelitów. W efekcie GLONASS, mimo utrzymywania formalnej operacyjności, wykazuje niższą dokładność niż konkurencyjne systemy, takie jak amerykański GPS czy europejski Galileo. Ograniczenia te istotnie wpływają nie tylko na potencjał militarny Federacji Rosyjskiej, ale również na jej zdolność do świadczenia usług na rynku cywilnym. Bez znaczącego wsparcia technologicznego i finansowego modernizacja tego systemu pozostanie wyzwaniem o charakterze długoterminowym.

Choć Rosja podejmuje wysiłki mające na celu utrzymanie swojego miejsca w globalnej architekturze kosmicznej poprzez współpracę z Chinami, Indie czy Iranem, efektywność tych działań pozostaje ograniczona. Asymetria relacji z Pekinem oraz wyraźna przewaga Chin w zakresie technologii kosmicznych powodują, że Rosja może zostać zepchnięta do roli podwykonawcy lub dostawcy surowców i starszych technologii. W relacjach z Indiami i Iranem również brakuje trwałych struktur instytucjonalnych i wspólnych projektów, które mogłyby zastąpić relacje z ESA czy NASA. Taki stan rzeczy stawia Rosję w niekorzystnym położeniu negocjacyjnym i ogranicza możliwości odbudowy pozycji w dłuższej perspektywie. Współpraca ta — choć niezbędna z punktu widzenia przetrwania branży — nie kompensuje utraty kontaktów z rynkami zachodnimi. Dodatkowo, brak transparentności instytucjonalnej i zależność od decyzji politycznych obniżają atrakcyjność Roskosmosu jako partnera międzynarodowego. W efekcie działania oparte na tym modelu mogą prowadzić do dalszej marginalizacji.

Jednocześnie Rosja podejmuje działania dyplomatyczno–kosmiczne, wskazujące na chęć odbudowy współpracy z USA w sferze eksploracji przestrzeni kosmicznej. Kirill Dmitriev – specjalny przedstawiciel prezydenta Putina ds. inwestycji i współpracy gospodarczej – aktywnie podkreślał na platformie X, że „kooperacja USA–Rosja w przemyśle kosmicznym trwa nadal” oraz zapowiedział, że „w najbliższej przyszłości odbędą się rozmowy z Elonem Muskiem dotyczące lotów na Marsa”^[23]. Co więcej, K. Dmitriev wyraził gotowość Rosji do dostarczenia dla misji Mars – realizowanej przez SpaceX – niewielkiej reaktora jądrowego, co ma świadczyć o potencjalnym wkładzie technologiczno-infrastrukturalnym. Również sam prezydent Putin nie pozostał obojętny – określił E. Muska jako „osobę absolutnie szaloną na punkcie Marsa” i porównał go do radzieckiego konstruktora S. Korolowa, co wskazuje na uznanie dla transfederalnych ambicji eksploracyjnych^[24]. Tego typu gesty i zapowiedzi, choć bardziej symboliczne i aspiracyjne niż operacyjnie sformalizowane, prezentują próbę kreowania narracji o możliwym zwrocie – od izolacji ku technologicznemu partnerstwu z Waszyngtonem.

Obserwując przemiany w rosyjskim sektorze kosmicznym w latach 2022–2025, wyraźnie dostrzegalna jest tendencja do ograniczania ambicji globalnych na rzecz działań defensywnych i ukierunkowanych na przetrwanie. Roskosmos z instytucji pretendującej do współtworzenia światowej agendy kosmicznej, przekształca się w podmiot funkcjonujący w warunkach gospodarki wojennej i strategicznego osamotnienia. Zmniejszające się możliwości finansowe, odpływ kadry inżynierskiej oraz brak konkurencyjnych projektów innowacyjnych skutkują spadkiem znaczenia technologicznego Rosji. Jednocześnie nie widać realnych przesłanek do tego, by izolacja ta miała w najbliższym czasie ulec znaczącej redukcji. Dalszy rozwój sektora kosmicznego w Rosji będzie zależeć od czynników strukturalnych, takich jak reforma zarządzania, inwestycje w edukację oraz dywersyfikacja technologiczna. W przeciwnym razie Roskosmos – mimo swojego dziedzictwa – stanie się instytucją operującą głównie w wymiarze symbolicznym. Przeszłość i prestiż mogą nie wystarczyć, by sprostać wymaganiom nowoczesnej eksploracji kosmosu.

---

Źródła:

^[1] J. Meissner, Przeskok generacyjny rosyjskiego kompleksu wojskowo przemysłowego w kontekście zagrożeń dla wschodniej flanki NATO, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2024, s. 179.

^[2] K. Kanawka, Sojuz MS-27 na ISS, kosmonauta.net, 09.04.2025, https://kosmonauta.net/2025/04/sojuz-ms-27-na-iss/ (dostęp: 10.05.2025).

^[3] Progress MS-28 re-supplies ISS, russianspaceweb.com, https://www.russianspaceweb.com/progress-ms-28.html (dostęp: 10.05.2025).

^[4] Poznaj ESA, The European Space Agency, 09.04.2014, https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Poland/Poznaj_ESA (dostęp: 10.05.2025).

^[5] R. Grabiański, Globalny Internet z kosmosu od firmy OneWeb – koniec pierwszej fazy budowy sieci, Urania, 02.04.2023, https://www.urania.edu.pl/wiadomosci/globalny-internet-z-kosmosu-od-firmy-oneweb-koniec-pierwszej-fazy-budowy-sieci (dostęp: 10.05.2025).

^[6] Rozpoczęto testy satelity GLONASS-K, geoforum.pl, 26.03.2010, https://geoforum.pl/news/7475/rozpoczeto-testy-satelity-glonass-k (dostęp: 10.05.2025). 

^[7] D. Lewis, Russia Scraps Space Agency for a State-Run Corporation, Smithsonian magazine, 28.12.2015, https://www.smithsonianmag.com/smart-news/russia-scraps-space-agency-state-run-corporation-180957656/ (dostęp: 10.05.2025).

^[8] ESA statement regarding cooperation with Russia following a meeting with Member States on 28 February 2022, The European Space Agency, 28.02.2022, https://www.esa.int/Newsroom/Press_Releases/ESA_statement_regarding_cooperation_with_Russia_following_a_meeting_with_Member_States_on_28_February_2022(dostęp: 10.05.2025).

^[9] A. Jones, Russia’s war on Ukraine has caused lasting damage to international spaceflight cooperation, space.com, 07.03.2023, https://www.space.com/russia-war-ukraine-damage-international-spaceflight-cooperation (dostęp: 10.05.2025).

^[10] Russian Soyuz rocket successfully blasts off to ISS, Le Monde, 23.03.2024, https://www.lemonde.fr/en/science/article/2024/03/23/russian-soyuz-rocket-successfully-blasts-off-to-iss_6647734_10.html (dostęp: 10.05.2025).

^[11] C. Henry, Russia Merges United Rocket and Space Corporation with Roscosmos, ViaSatellite, 23.01.2015, https://www.satellitetoday.com/finance/2015/01/23/russia-merges-united-rocket-and-space-corporation-with-roscosmos/ (dostęp: 10.05.2025). 

^[12] R. Skibba, Russia’s War in Ukraine Reveals More Problems in Space, wired, 02.08.2022, https://www.wired.com/story/russias-war-in-ukraine-reveals-more-problems-in-space/ (dostęp: 10.05.2025).

^[13] R. Skibba, Turmoil Over Ukraine Could Debilitate Russia’s Space Program, wired, 04.03.2022, https://www.wired.com/story/turmoil-over-ukraine-could-debilitate-russias-space-program/ (dostęp: 10.05.2025).

^[14] GLONASS, geoforum.pl, https://geoforum.pl/gnss/glonass (dostęp: 10.05.2025).

^[15] Russia halts deliveries of rocket engines to the U.S., Reuters, 03.03.2022, https://www.reuters.com/world/russia-halts-deliveries-rocket-engines-us-2022-03-03/? (dostęp: 10.05.2025).

^[16] A. Dengwal, Russian Space Station: Roscosmos Approves Design For Orbital Station As ISS Collaboration Nears End, The EurAsian Times, 04.04.2024, https://www.eurasiantimes.com/greenlights-design-for-its-future-space-station/? (dostęp: 10.05.2025). 

^[17] Western Sanctions Leave Russia’s Space Sector Out In The Cold, Aviation Week Network, 10.04.2025, https://aviationweek.com/shows-events/space-symposium/western-sanctions-leave-russias-space-sector-out-cold (dostęp: 10.05.2025). 

^[18] S. K. Tripathi, Russia to build independent space station by 2033, first module to launch in 2027, India Today, 23.07.2024, https://www.indiatoday.in/science/story/russia-to-build-independent-space-station-by-2033-first-module-to-launch-in-2027-2570620-2024-07-23(dostęp: 10.05.2025). 

^[19] F. Vidal, R. Privaliv, Russia in Outer Space: A Shrinking Space Power in the Era of Global Change, Science, Space Policy, Volume 69, Sierpień 2024, 101579, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0265964623000462?via%3Dihub (dostęp: 10.05.2025). 

^[20] E. Baptista, China, Russia may build nuclear plant on moon to power lunar station, official says, Reuters, 23.04.2025, https://www.reuters.com/business/energy/china-led-lunar-base-include-nuclear-power-plant-moons-surface-space-official-2025-04-23/ (dostęp: 10.05.2025).

^[21] Powyższy wykres przedstawia zaplanowane i faktyczne wydatki Rosji na działalność kosmiczną w latach 2013–2022, zarówno w rublach, jak i dolarach. Widać, że rzeczywiste nakłady były konsekwentnie niższe od budżetowanych – np. w całym okresie zakończonym w 2022 roku Roskosmos wydał o ~260 mld RUB mniej niż zapowiadano w budżecie. To odzwierciedlenie nie tylko problemów wykonawczych, ale przede wszystkim efektywność sankcji zachodnich, które odcinały dostęp do technologii i powodowały opóźnienia – co wskazuje na systematyczną lukę w realizacji strategii państwowej i ograniczało zdolność Rosji do modernizacji i ekspansji swoich programów kosmicznych.

^[22] Wykres porównuje liczbę orbitalnych startów Rosji w roku 2024. W nim Rosja zrealizowała 17 startów, co oznacza spadek o około 11 % względem 19 misji rok wcześniej. Przy średniej globalnej ok. 1,5 startu miesięcznie, rosyjski udział na tle reszty świata wyniósł jedynie ~7 %, co daleko pozostaje za Chinami (~26 %) i USA – alarmujący sygnał zmniejszającego się znaczenia Rosji jako globalnego dostawcy usług star‑upliftowych.

^[23] Bill Barry, The more things change …, The Space Review, https://www.thespacereview.com/article/4995/1?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 01.06.2025).

^[24] Putin elogia a Musk: “Son casos excepcionales de la humanidad”, huffingtonpost.es, 16.04.2025, https://www.huffingtonpost.es/sociedad/putin-elogia-musk-son-casos-excepcionales-humanidad.html?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 01.06.2025).