Sektor nowych technologii a sankcje wymierzone w Federację Rosyjską od czasu rozpoczęcia pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku

---

Wprowadzenie

            Pełnoskalowa wojna na Ukrainie, która rozpoczęła się w dniu 24 lutego 2022 roku, była wynikiem narastania wieloletnich napięć między Federacją Rosyjską a Ukrainą oraz szeroko rozumianym  światem zachodnim. Korzenie konfliktu sięgają 2014 roku, kiedy Rosja, chcąc zablokować dążenia ludności Ukrainy w kierunku zbliżania ze strukturami zachodnimi (i tym samym w kierunku dokonania zmian ustrojowych na wzór zachodni), anektowała Krym oraz wsparła separatystów w Donbasie. Działania te zostały uznane za naruszenie suwerenności Ukrainy i spotkały się z pierwszą falą międzynarodowych sankcji. Pomimo upływu lat sytuacja nie została uregulowana, a rosnące napięcia doprowadziły do pełnoskalowej inwazji Moskwy na Kijów, której skutki odczuwa praktycznie cały świat.

            Wsparcie dla Ukrainy zapewniają m.in. Stany Zjednoczone, państwa Unii Europejskiej oraz kraje NATO, dostarczając broń, pomoc humanitarną i wspierając gospodarczo rząd ukraiński. Z kolei Rosja, mimo licznych sankcji, otrzymuje wsparcie od kilku państw, w tym od Białorusi, Iranu czy Korei Północnej, które dostarczają jej m.in. sprzęt wojskowy oraz surowce niezbędne do prowadzenia wojny. Poza tym, Moskwa posiada licznych partnerów handlowych, którzy nie uznają sankcji wymierzonych w Rosję lub stosują je tylko częściowo. Niemniej, skutki gospodarcze i finansowe tego konfliktu odczuwa cały świat – destabilizacja rynków surowcowych, wzrost cen energii oraz zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw prowadzą bowiem do problemów gospodarczych zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Kryzys żywnościowy, spowodowany m.in. ograniczeniem eksportu ukraińskiego zboża, szczególnie dotyka regiony Afryki i Bliskiego Wschodu, pogłębiając nierówności ekonomiczne i prowadząc do potencjalnych napięć społecznych.

            W związku z tym konfliktem Stany Zjednoczone i Unia Europejska wprowadziły szereg sankcji wymierzonych w rosyjski sektor finansowy, energetyczny, transportowy i technologiczny. Celem tych restrykcji było osłabienie zdolności Federacji Rosyjskiej do prowadzenia działań wojennych oraz ograniczenie jej możliwości gospodarczych. Zachodnie państwa dążyły również do izolacji Moskwy na arenie międzynarodowej. Wprowadzono ograniczenia wizowe dla ich obywateli, zamrożono aktywa rosyjskich oligarchów i zablokowano dostęp do kluczowych rynków finansowych. Do sankcji dołączyły także kraje spoza NATO i UE, takie jak Japonia, Australia czy Korea Południowa. Wsparcie dla Rosji zadeklarowały natomiast niektóre państwa azjatyckie i Bliskiego Wschodu, w tym Chiny, które nie przyłączyły się do sankcji i kontynuowały handel z Moskwą, choć w ograniczonym zakresie.

            Jednym z najbardziej dotkniętych gałęzi rosyjskiej gospodarki przez sankcje jest sektor nowych technologii. Ograniczenia w dostępie do kluczowych komponentów elektronicznych oraz oprogramowania doprowadziły do poważnych problemów dla rosyjskich firm technologicznych oraz przemysłu wojskowego. Zachodnie państwa nałożyły restrykcje na eksport zaawansowanych układów scalonych, mikroprocesorów oraz innych krytycznych komponentów, co spowodowało poważne zakłócenia w produkcji sprzętu elektronicznego, systemów komputerowych i rozwiązań telekomunikacyjnych. Rosyjskie firmy, które w dużej mierze polegały na zagranicznych dostawcach technologii, zostały zmuszone do poszukiwania alternatywnych źródeł zaopatrzenia, głównie w Chinach, jednak brak dostępu do zaawansowanych technologii spowolnił rozwój i innowacje.

            Ponadto międzynarodowe koncerny IT, takie jak Microsoft, Apple, Intel i IBM, wstrzymały współpracę z rosyjskimi podmiotami, co spowodowało odpływ specjalistycznego oprogramowania oraz brak dostępu do aktualizacji systemów operacyjnych i narzędzi programistycznych^[1]. W konsekwencji wiele rosyjskich firm technologicznych zaczęło opracowywać własne rozwiązania, jednak ich rozwój jest kosztowny i czasochłonny, a ich jakość często pozostaje w tyle za zachodnimi odpowiednikami. Sankcje nie tylko wpłynęły na zdolność Rosji do rozwoju nowoczesnych rozwiązań, ale także osłabiły jej pozycję na globalnym rynku technologicznym. Firmy rosyjskie zostały wykluczone z międzynarodowych sieci badawczo-rozwojowych, co utrudnia im dostęp do najnowszych osiągnięć naukowych i technologicznych. W rezultacie, Rosja stopniowo traci konkurencyjność w dziedzinie technologii cyfrowych, co może prowadzić do długoterminowego regresu w sektorze IT i osłabienia innowacyjności kraju.

Przemysł półprzewodników

            Sankcje nałożone na Rosję miały szczególnie dotkliwy wpływ na sektor półprzewodników, który odgrywa kluczową rolę zarówno w gospodarce, jak i w przemyśle obronnym. Ograniczenia w dostępie do zaawansowanych chipów spowodowały znaczące trudności w produkcji nowoczesnych urządzeń, obejmujących sprzęt wojskowy, systemy komunikacyjne, samochody oraz elektronikę użytkową, ponieważ wszystkie z wymienionych przedtem zasilane były przez technologie produkowane m.in. przez USA oraz Republikę Chińską. Braki mikroprocesorów i układów scalonych doprowadziły do spowolnienia, a w wielu przypadkach wręcz zatrzymania produkcji strategicznych komponentów, co odczuły zarówno sektor cywilny, jak i zbrojeniowy. Ponadto restrykcje te zahamowały rozwój technologiczny w obszarach takich jak sztuczna inteligencja, analiza danych oraz infrastruktura telekomunikacyjna. Utrudniony dostęp do kluczowych komponentów i technologii osłabił innowacyjność rosyjskiej gospodarki oraz jej zdolność do konkurowania na globalnym rynku. Według ekspertów odbudowa przemysłu mikroelektroniki w Rosji będzie wymagała wieloletnich działań oraz ogromnych nakładów finansowych, a powrót do poziomu sprzed wprowadzenia sankcji może okazać się trudny bez dostępu do zachodnich technologii i know-how^[2].

            Nałożenie sankcji przez czołowych producentów półprzewodników, takich jak Intel, AMD, TSMC czy Nvidia, spowodowało, że rosyjskie przedsiębiorstwa utraciły dostęp do nowoczesnych układów scalonych niezbędnych do budowy zaawansowanych systemów elektronicznych. Na przykład Intel ogłosił zawieszenie wszelkiej działalności w Rosji, co obejmowało wstrzymanie dostaw produktów do tego kraju^[3]. Podobnie AMD potwierdziło zawieszenie sprzedaży chipów do Rosji i Białorusi^[4].

            Co więcej, zaostrzenie regulacji dotyczących transferu technologii utrudniło Rosji dostęp do nowoczesnych maszyn litograficznych, co stanowi dodatkowe wyzwanie dla krajowego przemysłu mikroelektroniki. Brak odpowiedniego zaplecza technologicznego sprawia, że rosyjskie przedsiębiorstwa muszą polegać na starszych rozwiązaniach, co ogranicza ich konkurencyjność w skali międzynarodowej. Według raportu American Enterprise Institute, kolejne rundy sankcji zmusiły Rosję do płacenia niemal dwukrotnie więcej za półprzewodniki niż przed wojną, co dodatkowo obciąża jej gospodarkę^[5]. Warto zauważyć, że Federacja Rosyjska zaczęła pozyskiwać nowe technologie głównie z krajów wschodnich zamiast zachodnich. Jednak już teraz widoczne są pewne nieprawidłowości w ich produkcji^[6].

            W obliczu wyzwań wynikających z sankcji, Rosja podjęła inicjatywy mające na celu rozwój krajowego przemysłu półprzewodników, w tym inwestycje w lokalne fabryki oraz współpracę z chińskimi producentami. W 2024 roku ogłoszono plan inwestycji ponad 240 miliardów rubli w program mający na celu zastąpienie zagranicznego sprzętu do produkcji półprzewodników do 2030 roku^[7]. Program ten obejmuje 110 projektów badawczo-rozwojowych, a jego celem jest wytwarzanie mikroprocesorów w procesie technologicznym 28 nm^[8]. Jednakże rozwój zaawansowanych układów scalonych wymaga znacznych nakładów finansowych, wysoko wyspecjalizowanej kadry oraz dostępu do technologii litograficznych, które są kontrolowane przez państwa zachodnie. Obecnie rosyjskie przedsiębiorstwa, takie jak Angstrem i Mikron, produkują półprzewodniki w starszych procesach technologicznych, w tym  65 nm i 90 nm, co negatywnie wpływa na jakość i wydajność ich produktów^[9].

            Dodatkowo rozwój krajowych fabryk napotyka na trudności związane z brakiem specjalistycznych podzespołów oraz materiałów niezbędnych do produkcji nowoczesnych układów scalonych. Sankcje nałożone na kraj zwiększyły koszty importu niezbędnego sprzętu o 40–50%, co zmusza do poszukiwania alternatywnych rozwiązań, w tym przemytu. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do zwiększenia kosztów wytwarzania oraz obniżenia konkurencyjności rosyjskich firm na globalnym rynku. Mimo to, Rosja planuje do 2030 roku produkować na miejscu około 70% niezbędnego sprzętu i surowców wykorzystywanych w wytwarzaniu chipów, co ma na celu uniezależnienie kraju od zagranicznych technologii^[10].

            Rosyjskie półprzewodniki pozostają w tyle zarówno pod względem technologicznym, jak i kosztowym w porównaniu do zachodnich odpowiedników. Produkcja krajowych układów scalonych, np. procesorów Baikal Electronics, stała się znacznie droższa ze względu na ograniczony dostęp do nowoczesnych komponentów oraz utrudnioną logistykę. Zanim jednak zostaną omówione konkretne przykłady procesorów, warto omówić, czym jest wyżej wspomniane przedsiębiorstwo. Firma została założona w 2012 roku i specjalizuje się w projektowaniu mikroprocesorów opartych na architekturze MIPS (Microporcessor without Interlocked Piped Stages) i ARM (Advanced RISC Machine). W 2015 roku wprowadziła na rynek procesor Baikal-T1, przeznaczony głównie do zastosowań w sieciach i automatyce przemysłowej. Przedsiębiorstwo to miało ogromny potencjał, jednakże po wybuchu wojny straciło dostęp do globalnej sieci technologicznej, co znacząco utrudniło jej funkcjonowanie^[11].

            Rosnące ceny procesorów Baikal pokazują, że rosyjski przemysł mikroelektroniki boryka się z problemami w zakresie efektywności produkcji i skali dostaw, co uniemożliwia mu konkurowanie z globalnymi liderami. W obliczu braku nowoczesnych technologii Rosja zmuszona jest do zwiększonego importu starszych układów scalonych, głównie z Chin. Po nałożeniu sankcji przez Zachód, import chińskich półprzewodników do Rosji znacząco wzrósł, jednak rozwiązanie to ma swoje ograniczenia. Wiele chińskich firm korzysta z technologii dostarczanych przez zachodnie przedsiębiorstwa, co oznacza, że dalsze zaostrzenie sankcji wobec Pekinu może jeszcze bardziej utrudnić rosyjskiemu sektorowi mikroelektroniki dostęp do kluczowych komponentów^[12].

            Dodatkowym problemem jest zależność Chin od zachodnich dostawców sprzętu do produkcji półprzewodników. Restrykcje eksportowe nałożone przez Stany Zjednoczone, Holandię i Japonię znacznie ograniczyły dostęp chińskich producentów do najnowocześniejszych maszyn litograficznych, co wpływa również na jakość dostarczanych Rosji układów scalonych. Ograniczenia te mogą w przyszłości doprowadzić do dalszych trudności w utrzymaniu nawet starszych procesów produkcyjnych, na których obecnie bazuje rosyjski przemysł mikroelektroniki^[13]. Rosja nadal nie jest w stanie opracować nowoczesnych technologii litograficznych, co uniemożliwia jej przejście na bardziej zaawansowane procesy produkcyjne. Obecnie krajowe fabryki półprzewodników, m.in. Mikron, wykorzystują technologie sprzed kilkunastu lat, operując w zakresie 180-90 nanometrów (nm), podczas gdy światowi liderzy, tacy jak TSMC, produkują układy w litografii 5 nm i planują przejście na jeszcze bardziej zaawansowane procesy. Brak dostępu do nowoczesnych technologii nie tylko ogranicza efektywność rosyjskich układów scalonych, ale również sprawia, że ich zastosowanie w nowoczesnych urządzeniach i systemach staje się coraz bardziej problematyczne^[14].

            W obliczu sankcji gospodarczych, rosyjskie władze podjęły działania mające na celu rozwój krajowego przemysłu półprzewodnikowego. Jednak pomimo tych wysiłków, rosyjskie firmy, w tym Mikron i Baikal Electronics, nadal pozostają w tyle za światowymi liderami technologicznymi. Na przykład T-Platforms, spółka macierzysta Baikal Electronics, ogłosiła upadłość w 2023 roku, co wskazuje na trudności w utrzymaniu konkurencyjności na globalnym rynku^[15]. Wiele projektów związanych z nowoczesnymi procesami produkcyjnymi napotyka na bariery technologiczne, wynikające z braku dostępu do kluczowych maszyn i materiałów. Rosyjskie firmy nabywały części zamienne do 25-letnich maszyn litograficznych ASML na rynkach wtórnych, co podkreśla trudności w pozyskaniu nowoczesnego sprzętu^[16].

Przemysł superkomputerów i maszyn obliczeniowych

            Od czasu rozpoczęcia pełnoskalowej inwazji na Ukrainie w 2022 roku, rosyjski przemysł superkomputerowy stanął w obliczu poważnych wyzwań wynikających z nałożonych sankcji międzynarodowych, ponieważ jest on ściśle związany z półprzewodnikami, które niegdyś były importowane z krajów zachodnich. Ograniczenia te znacząco utrudniły dostęp do zaawansowanych technologii niezbędnych do budowy i utrzymania superkomputerów, co wpłynęło na zdolność Rosji do prowadzenia zaawansowanych badań naukowych i rozwoju technologicznego. W szczególności sankcje nałożone przez Stany Zjednoczone i Unię Europejską ograniczyły eksport kluczowych komponentów, takich jak procesory i układy scalone, co spowodowało opóźnienia w realizacji projektów superkomputerowych. Biuro Przemysłu i Bezpieczeństwa USA w jednym z wydanych dokumentów określa, jakiego typu technologie objęte są sankcjami. W części 4 można przeczytać o poszczególnych maszynach – jednostki do automatycznego przetwarzania danych, generatory sygnałów, oscyloskopy itp^[17].

Źródło: Common High Priority List, Bureau of Industry and Security, 23.02.2024, https://www.bis.doc.gov/index.php/russia-export-controls?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

            Nałożone sankcje międzynarodowe znacząco wpłynęły na współpracę międzynarodową Rosji w dziedzinie badań nad superkomputerami. Wielu zachodnich partnerów naukowych i technologicznych zawiesiło lub zakończyło współpracę z rosyjskimi instytucjami badawczymi np. Politechnika Warszawska^[18]), co ograniczyło dostęp do międzynarodowych projektów i zasobów. Dodatkowo ograniczenia w dostępie do oprogramowania i narzędzi niezbędnych do projektowania i obsługi superkomputerów utrudniły rosyjskim naukowcom prowadzenie badań na najwyższym światowym poziomie. Przykładem jest sytuacja, w której rosyjskie instytucje badawcze straciły dostęp do kluczowych komponentów i technologii niezbędnych do produkcji zaawansowanego uzbrojenia, co wynikało z nałożonych sankcji. Rosja przez lata była uzależniona od zachodnich komponentów i technologii, a w wyniku sankcji dostęp do nich stał się utrudniony, co wpłynęło na zdolność do szybkiego uzupełniania zapasów zaawansowanego uzbrojenia^[19].

            Ponadto sankcje spowodowały utrudnienia w dostępie do oprogramowania, co zmusiło Rosję do poszukiwania alternatyw w postaci rozwiązań open source. Jednakże zastąpienie importowanego oprogramowania własnymi rozwiązaniami jest procesem skomplikowanym i czasochłonnym, co może nie w pełni zrekompensować utracony dostęp do zaawansowanych narzędzi. Ograniczenia te nie tylko wpływają na bieżące projekty badawcze, ale również na długoterminowy rozwój technologiczny Rosji. Brak dostępu do międzynarodowej współpracy i zaawansowanych narzędzi może prowadzić do opóźnień w rozwoju nowych technologii oraz ograniczenia konkurencyjności rosyjskich instytucji badawczych na arenie międzynarodowej^[20]. 

            W kontrze do nakładanych przez państwa zachodnie sankcji na Federację Rosyjską, ta ostatnia w 2023 roku uruchomiła swój największy superkomputer w celu stworzenia krajowego konkurenta dla modeli sztucznej inteligencji, takich jak ChatGPT. Ma on służyć przede wszystkim uniwersytetom i instytutom badawczym, wspierając rozwój sieci neuronowych i sztucznej inteligencji. Inicjatywa ta podkreśla dążenie Rosji do uniezależnienia się od zachodnich technologii i rozwijania własnych systemów obliczeniowych. Jednak eksperci podkreślają, że w warunkach sankcji i ograniczonego dostępu do najnowocześniejszych podzespołów, Moskwa zmuszona jest samodzielnie odtwarzać technologie, które w innych krajach zostały już wdrożone i są w powszechnym użyciu. Brak dostępu do zaawansowanych procesorów oraz oprogramowania opracowanego przez zachodnie firmy znacząco ogranicza potencjał rozwoju rosyjskich modeli LLM. Ponadto rosyjskie instytuty badawcze borykają się z problemami związanymi z ograniczonym finansowaniem i brakiem wykwalifikowanej kadry zdolnej do tworzenia konkurencyjnych rozwiązań w dziedzinie sztucznej inteligencji^[21].

Podsumowanie

            Rosyjski sektor nowych technologii odczuwa skutki sankcji nałożonych przez kraje zachodnie, które ograniczyły dostęp do kluczowych komponentów, oprogramowania oraz kapitału zagranicznego. Wprowadzone restrykcje uderzyły szczególnie w branże wymagające dostępu do nowoczesnych technologii, takie jak IT, mikroelektronika czy energetyka. Brak współpracy z zachodnimi firmami spowodował zahamowanie niektórych projektów oraz zmusił rosyjskie przedsiębiorstwa do szukania alternatywnych dostawców i rozwijania własnych rozwiązań. Wiele zachodnich korporacji zdecydowało się na opuszczenie rosyjskiego rynku, co jeszcze bardziej utrudniło sytuację. W obliczu tych wyzwań Rosja stara się dostosować do nowych realiów, choć proces ten nie jest pozbawiony trudności. 

            Jednym z kluczowych obszarów, który odczuł skutki sankcji, jest sektor gazu skroplonego (LNG)^[22]. Embargo na technologie niezbędne do skraplania gazu oraz ograniczenia w dostępie do kluczowych podzespołów opóźniły realizację nowych projektów. Rosja podejmuje działania mające na celu rozwój własnych rozwiązań w tym zakresie, jednak ich skuteczność pozostaje niepewna. Jednocześnie kraj intensyfikuje współpracę z partnerami z Azji, zwłaszcza Chinami i Indiami, próbując zrekompensować utracone rynki zbytu. Mimo tych wysiłków brak dostępu do zaawansowanych technologii i sprzętu może wpłynąć na tempo rozwoju sektora LNG w nadchodzących latach.

            Problemy wynikające z sankcji widoczne są także w rosyjskim sektorze IT i mikroelektroniki. Wstrzymanie dostaw sprzętu od zachodnich producentów, takich jak Intel, AMD czy Nvidia, skłoniło Rosję do prób rozwoju krajowych procesorów i systemów operacyjnych. Jednakże technologiczna luka, jaką kraj musi nadrobić, jest ogromna, a dostęp do zaawansowanych technik produkcji półprzewodników pozostaje ograniczony. W efekcie rosyjskie firmy IT zmuszone są do korzystania z chińskich zamienników, które nie zawsze spełniają wymagania nowoczesnych systemów. Dodatkowo odpływ wykwalifikowanych specjalistów z kraju osłabia potencjał innowacyjny sektora i utrudnia tworzenie konkurencyjnych rozwiązań.

            Pomimo tych trudności Rosja stara się wzmacniać swoją niezależność technologiczną, inwestując w krajowe projekty badawczo-rozwojowe oraz wspierając produkcję własnych technologii, m.in. planuje przeznaczyć 65 mld dolarów na rozwój technologii obronnych^[23]. Niektóre sektory, np. przemysł wydobywczy, wykazują większą odporność na sankcje, ponieważ kraj wciąż znajduje rynki zbytu na swoje surowce. W przypadku technologii jednak całkowite uniezależnienie się od Zachodu jest trudne, a w krótkim okresie Rosja musi liczyć się z ograniczoną dostępnością nowoczesnych rozwiązań. Rozwój nowych projektów wymaga czasu, inwestycji oraz dostępu do alternatywnych źródeł technologii, co stanowi jedno z największych wyzwań dla rosyjskiej gospodarki. W przyszłości tempo adaptacji do nowych realiów będzie miało kluczowe znaczenie dla dalszego funkcjonowania sektora.

            Podsumowując, zachodnie sankcje znacząco wpłynęły na rosyjski sektor technologiczny, ograniczając jego dostęp do kluczowych komponentów i oprogramowania oraz wymuszając rozwój alternatywnych rozwiązań. Choć Rosja podejmuje wysiłki w celu uniezależnienia się od zagranicznych dostawców, proces ten jest trudny i kosztowny. Wiele sektorów, szczególnie IT i mikroelektronika, boryka się z poważnymi problemami, które mogą negatywnie wpłynąć na innowacyjność i konkurencyjność kraju. W perspektywie długoterminowej kluczowym pytaniem pozostaje, na ile rosyjska gospodarka będzie w stanie przekształcić obecne wyzwania w impuls do rozwoju wewnętrznego sektora technologicznego. Niezależnie od podjętych działań, skutki sankcji będą odczuwalne przez Rosję przez wiele lat. W związku z tym należy założyć, że jednym z pierwszych postulatów i działań, które Rosja zaproponuje (być może było to już przedmiotem wstępnych rozmów na linii administracja nowego prezydenta D. Trumpa-Kreml w styczniu 2025 r.) w potencjalnych rozmowach pokojowych co do konfliktu na Ukrainie, będzie kwestia zluzowania lub zniesienia sankcji w sferze sektora technologicznego. 

Bibliografia:

Publikacje książkowe, monografie naukowe oraz akty prawne:

1. „Common High Priority List”, Bureau of Industry and Security, 23.02.2024, https://www.bis.doc.gov/index.php/russia-export-controls?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
2. Daleczko Z., „Rosja reaguje na sankcje IT”, Polskie Towarzystwo Informatyczne, nr 1/2022, s. 13.
3. Meissner J., „Przeskok generacyjny rosyjskiego kompleksu wojskowoprzemysłowego w kontekście zagrożeń dla wschodniej flanki NATO”, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2024.

Źródła internetowe i inne:

1. Alcorn P., „AMD and Intel Halt Processor Sales to Russia and Belarus”, tom’shardware.com, 04.03.2022, https://www.tomshardware.com/news/intel-amd-nvidia-tsmc-russia-stop-chip-sales-ukraine-sanction?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025). 
2. Bryjka F., „Znaczenie rosnących wydatków wojskowych Rosji”, PISM, 18.12.2024, https://www.pism.pl/publikacje/znaczenie-rosnacych-wydatkow-wojskowych-rosji?utm_source=chatgpt.com(dostęp: 02.03.2025).
3. Górecki D., „Rosja inwestuje 240 miliardów rubli w produkcję chipów. Ma ambitny plan do 2030 roku”, ithardware.pl, 03.10.2024, https://ithardware.pl/aktualnosci/rosja_produkcja_chipow_fotolitografia_inwestycje-35544.html?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
4. „Intel Suspends Operations in Russia”, 05.04.2022, https://www.intel.com/content/www/us/en/newsroom/news/russia-business-statement.html?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
5. Jaeszke Ł., „Rosja sama wyprodukuje półprzewodniki, ale oznacza to kilka kroków wstecz”, tek.info.pl, 31.05.2022, https://tek.info.pl/article/1841/rosja_sama_wyprodukuje_polprzewodniki_ale_oznacza_to_kilka_krokow_wstecz?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
6. Jarmon J. A., „In Russia, the Chips are Down”, Australian Institute of International Affairs, 07.11.2024, https://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/in-russia-the-chips-are-down/?utm_source=chatgpt.com(dostęp: 03.02.2025).
7. Jawor A., „Nie możemy czy nie chcemy nałożyć skutecznych sankcji na Rosję?”, InfoSecurity24, 10.07.2023, https://infosecurity24.pl/za-granica/nie-mozemy-czy-nie-chcemy-nalozyc-skutecznych-sankcji-na-rosje?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
8. A. Król, „Rosyjski procesor Elbrus-8SV przetestowany pod kątem wydajności. Wyniki dla wielu okażą się rozczarowujące…”, purepc.pl, 31.01.2023, https://www.purepc.pl/elbrus-8sv-rosyjskie-cpu-przetestowane-pod-katem-wydajnosci-wyniki-dla-wielu-okaza-sie-rozczarowujace (dostęp: 03.02.2025).
9. Miller Ch., „The Impact of Semiconductor Sanctions on Russia”, American Enterprise Institute, 02.04.2024, https://www.aei.org/research-products/report/the-impact-of-semiconductor-sanctions-on-russia/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
10. „Polskie uczelnie zrywają kontakty z Rosją. Koniec współpracy”, Business Insider, 25.03.2022, https://businessinsider.com.pl/gospodarka/polskie-uczelnie-zrywaja-kontakty-z-rosja-koniec-wspolpracy/02ztmrk?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 02.03.2025).
11. Rudnik F., „Efekt sankcji: problemy rosyjskiego sektora LNG”, OSW, 07.03.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-03-07/efekt-sankcji-problemy-rosyjskiego-sektora-lng?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
12. Shilov A., „Russian Chipmaker Baikal Goes Bankrupt, Assets Valued at Only $5 Million”, tomshardware.com, 29.08.2023, https://www.tomshardware.com/news/russian-chipmaker-baikal-goes-bankrupt-assets-valued-at-only-dollar5-million?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 02.03.2025).
13. Sterling T., „Russian firms bought spare parts for 25-year-old ASML machines, says newspaper Trouw”, Reuters, 05.09.2024, https://www.reuters.com/technology/russian-firms-bought-spare-parts-25-year-old-asml-machines-says-newspaper-trouw-2024-09-05/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
14. Trusewicz I., „Rosja uruchomiła swój największy superkomputer. Ma stworzyć konkurenta ChatGPT”, Rzeczpospolita, 01.09.2023, https://www.rp.pl/biznes/art39041261-rosja-uruchomila-swoj-najwiekszy-superkomputer-ma-stworzyc-konkurenta-chatgpt?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
15. Uznańska P., „Przerwane oblężenie? Chiński sektor procesorów pod sankcjami USA”, OSW, 23.07.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-07-23/przerwane-oblezenie-chinski-sektor-procesorow-pod-sankcjami?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).
16. Zaremba A., „Firmy technologiczne zamykają oddziały lub zawieszają działalność w Rosji”, ITwiz, 07.03.2022, https://itwiz.pl/firmy-technologiczne-zamykaja-oddzialy-lub-zawieszaja-dzialalnosc-w-rosji/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

---

^[1] A. Zaremba, Firmy technologiczne zamykają oddziały lub zawieszają działalność w Rosji, ITwiz, 07.03.2022, https://itwiz.pl/firmy-technologiczne-zamykaja-oddzialy-lub-zawieszaja-dzialalnosc-w-rosji/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[2] Ch. Miller, The Impact of Semiconductor Sanctions on Russia, American Enterprise Institute, 02.04.2024, https://www.aei.org/research-products/report/the-impact-of-semiconductor-sanctions-on-russia/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[3] Intel Suspends Operations in Russia, 05.04.2022, https://www.intel.com/content/www/us/en/newsroom/news/russia-business-statement.html?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[4] P. Alcorn, AMD and Intel Halt Processor Sales to Russia and Belarus, tom’shardware.com, 04.03.2022, https://www.tomshardware.com/news/intel-amd-nvidia-tsmc-russia-stop-chip-sales-ukraine-sanction?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[5] Ch. Miller, The Impact of Semiconductor Sanctions on Russia, American Enterprise Institute, 02.04.2024, https://www.aei.org/research-products/report/the-impact-of-semiconductor-sanctions-on-russia/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[6] A. Król, Rosyjski procesor Elbrus-8SV przetestowany pod kątem wydajności. Wyniki dla wielu okażą się rozczarowujące…, purepc.pl, 31.01.2023, https://www.purepc.pl/elbrus-8sv-rosyjskie-cpu-przetestowane-pod-katem-wydajnosci-wyniki-dla-wielu-okaza-sie-rozczarowujace(dostęp: 03.02.2025).

^[7] D. Górecki, Rosja inwestuje 240 miliardów rubli w produkcję chipów. Ma ambitny plan do 2030 roku, ithardware.pl, 03.10.2024, https://ithardware.pl/aktualnosci/rosja_produkcja_chipow_fotolitografia_inwestycje-35544.html?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[8] Tamże.

^[9] Tamże.

^[10] Tamże.

^[11] A. Shilov, Russian Chipmaker Baikal Goes Bankrupt, Assets Valued at Only $5 Million, tomshardware.com, 29.08.2023, https://www.tomshardware.com/news/russian-chipmaker-baikal-goes-bankrupt-assets-valued-at-only-dollar5-million?utm_source=chatgpt.com(dostęp: 02.03.2025).

^[12] A. Jawor, Nie możemy czy nie chcemy nałożyć skutecznych sankcji na Rosję?, InfoSecurity24, 10.07.2023, https://infosecurity24.pl/za-granica/nie-mozemy-czy-nie-chcemy-nalozyc-skutecznych-sankcji-na-rosje?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[13] P. Uznańska, Przerwane oblężenie? Chiński sektor procesorów pod sankcjami USA, OSW, 23.07.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-07-23/przerwane-oblezenie-chinski-sektor-procesorow-pod-sankcjami?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[14] Ł. Jaeszke, Rosja sama wyprodukuje półprzewodniki, ale oznacza to kilka kroków wstecz, tek.info.pl, 31.05.2022, https://tek.info.pl/article/1841/rosja_sama_wyprodukuje_polprzewodniki_ale_oznacza_to_kilka_krokow_wstecz?utm_source=chatgpt.com(dostęp: 03.02.2025).

^[15] J. A. Jarmon, In Russia, the Chips are Down, Australian Institute of International Affairs, 07.11.2024, https://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/in-russia-the-chips-are-down/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[16] T. Sterling, Russian firms bought spare parts for 25-year-old ASML machines, says newspaper Trouw, Reuters, 05.09.2024, https://www.reuters.com/technology/russian-firms-bought-spare-parts-25-year-old-asml-machines-says-newspaper-trouw-2024-09-05/?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[17] Common High Priority List, Bureau of Industry and Security, 23.02.2024, https://www.bis.doc.gov/index.php/russia-export-controls?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[18] Polskie uczelnie zrywają kontakty z Rosją. Koniec współpracy, Business Insider, 25.03.2022, https://businessinsider.com.pl/gospodarka/polskie-uczelnie-zrywaja-kontakty-z-rosja-koniec-wspolpracy/02ztmrk?utm_source=chatgpt.com(dostęp: 02.03.2025).

^[19] J. Meissner, Przeskok generacyjny rosyjskiego kompleksu wojskowoprzemysłowego w kontekście zagrożeń dla wschodniej flanki NATO, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2024, s. 179.

^[20] Z. Daleczko, Rosja reaguje na sankcje IT, Polskie Towarzystwo Informatyczne, nr 1/2022, s. 13.

^[21] I. Trusewicz, Rosja uruchomiła swój największy superkomputer. Ma stworzyć konkurenta ChatGPT, Rzeczpospolita, 01.09.2023, https://www.rp.pl/biznes/art39041261-rosja-uruchomila-swoj-najwiekszy-superkomputer-ma-stworzyc-konkurenta-chatgpt?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[22] F. Rudnik, Efekt sankcji: problemy rosyjskiego sektora LNG, OSW, 07.03.2024, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-03-07/efekt-sankcji-problemy-rosyjskiego-sektora-lng?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 03.02.2025).

^[23] F. Bryjka, Znaczenie rosnących wydatków wojskowych Rosji, PISM, 18.12.2024, https://www.pism.pl/publikacje/znaczenie-rosnacych-wydatkow-wojskowych-rosji?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 02.03.2025).