TURYSTYKA PO ROSYJSKU. JAK I GDZIE WYPOCZYWAJĄ ROSJANIE?
Lato to moment, w którym wiele osób wybiera się na wypoczynek po całym roku pracy. Nie inaczej jest w przypadku Rosjan. Od momentu wojny zmieniły się jednak miejsca, gdzie wyjeżdżają oni na wakacje. Główną przyczyną są sankcje. Jak w takim razie w ostatnich latach wypoczywają Rosjanie?
Ponad 3,5 roku od momentu wybuchu pełnoskalowej wojny na Ukrainie to dobry moment, aby przenalizować trendy związane z rosyjską turystyką. Z tego kraju nie można bowiem już bezpośrednio latać do państw Unii Europejskiej, co wpłynęło na ogromne zmiany w tamtejszej turystyce.
Rząd podejmuje wiele działań, aby wspierać krajową turystykę. Prezydent Władimir Putin kilkukrotnie mówił, że jest to dla władzy długofalowy priorytet. Dlaczego? Wypoczywając bowiem w obrębie Rosji buduje się bowiem także lokalny patriotyzm, a pieniądze są wydawane w kraju i wpływają na bogacenie się całego społeczeństwa. Celem jest także przyciągnięcie nowych turystów, głównie z nowych kierunków – m.in. krajów arabskich czy Chin.
Analiza opierać się będzie głównie na danych pochodzących ze Stowarzyszenia Organizatorów Turystyki Rosji (ATOR), które w swoich raportach analizuje w szczegółowy sposób podróże obywateli tego kraju. Ponadto znajdą się w nim wypowiedzi ekspertów i polityków, a także inne potrzebne do rzetelnej oceny bieżącej sytuacji informacje pochodzące z tamtejszych źródeł. W analizie nie są brane pod uwagę przyjazdy do Rosji osób w innych celach niż turystyczne – nie wliczamy, więc każdego przekroczenia granicy przez obcokrajowców.
TURYSTYKA WEWNĘTRZNA – ZNACZĄCY WZROST
Coraz więcej osób wybiera podróże krajowe
Rosja jest największym pod względem powierzchni krajem na świecie. Na jej terytorium znajduje się ogromna liczba atrakcji, które są ciekawe z perspektywy turystów. Od ogromnych jezior, poprzez górzyste tereny i piękne kurorty nadmorskie. Od momentu wybuchu pandemii, a potem także przez atak na Ukrainę Rosjanie coraz częściej decydują się na podróże w obrębie państwa. Takie decyzje konsumenckie są jak najbardziej na rękę władzy, która wspiera rozwój turystyki krajowej.
W ciągu lat zmieniają się sposoby podróżowania Rosjan. Rzadziej korzystają oni ze zorganizowanych wyjazdów z biur podróży, tylko załatwiają sobie hotele i bilety na dojazdy, na własną rękę. Przede wszystkim jednak największą zmianą są częstsze, kilkudniowe wycieczki po kraju – obecnie aż 66% podróży Rosjan odbywa się w obrębie ich granic[1]. Wynika to głównie z nałożonych sankcji, ale także rozbudowie bazy hotelowej w kraju i licznym zmianom w społeczeństwie.
W ostatnich latach z roku na liczba podróży turystycznych po kraju stale rośnie. W 2021 roku Rosjanie odbyli 66,5 miliona tego rodzaju wycieczek (o 40% więcej niż w 2020 r.), w 2022 roku – 73,1 mln (prawie 10% więcej niż w 2021 r.), w 2023 roku – 83,6 mln (o 14% więcej niż w 2022 r.)[2]. Liczba podróży krajowych w ubiegłym roku wyniosła natomiast 90 milionów. Wzrost jest znaczący, jednak nie zawsze łatwy do odnotowania – nie każdy bowiem melduje się w hotelach, a coraz więcej osób wybiera wycieczki na własną rękę. Celem na 2030 rok jest aż 140 milionów podróży po Rosji[3]. Tak mówił o tym rok temu W. Putin:
– Rozwój turystyki krajowej jest jednym z priorytetów naszej długofalowej strategii. W ciągu sześciu lat udział branży turystycznej w produkcie krajowym brutto powinien wzrosnąć do 5%, a liczba wyjazdów po kraju z noclegiem w hotelu powinna wzrosnąć do 140 mln osób. Stworzymy komfortowe i przystępne cenowo warunki do wypoczynku, w tym budowę hoteli i małych kempingów, ośrodków narciarskich i parków rozrywki – powiedział Putin podczas Międzynarodowego Forum Ekonomicznego w Petersburgu[4].
Czy to jest możliwe? Do sierpnia bieżącego roku możemy mówić o około 52 mln podróżach odbytych na terenie Rosji[5]. Wzrost musiałby być więc znaczący, co raczej nie jest możliwe. Nadal jednak liczby mogą napawać rosyjskie władze optymizmem.
Liderem Kraj Krasnodarski, a także Moskwa i Petersburg
Według danych ATOR z ostatnich lat ponad połowa podróży krajowych to wycieczki do Kraju Krasnodarskiego. Najczęściej turyści wypoczywali w Soczi, Anapie i Gelendżyku – popularnych rosyjskich kurortach nadmorskich. Jedynie w ciągu wakacji ten region mogło odwiedzić nawet 15 milionów osób. W tym roku nastąpił pewien spadek – głównie przez problemy spowodowane zanieczyszczeniem środowiska. W niektórych kurortach nad Morzem Czarnym, a zwłaszcza w Anapie, z powodu zanieczyszczenia zamknięto 141 plaż, co doprowadziło do odpływu turystów do Soczi i Gelendżyka.
Część turystów wybiera także Półwysep Krymski jako miejsce wypoczynku, choć ich liczba jest zdecydowanie mniejsza niż w przypadku Kraju Krasnodarskiego. Ze względu na wyciek ropy w okolicach Anapy to Krym notuje jednak największy procentowy wzrost liczby turystów – o 42%[6]. Region ten ma spory potencjał turystyczny, który ze względu na wojnę nie może być w pełni rozwinięty. Mimo to władze snują plany na przyszłość, myśląc m.in. o otwarciu w najbliższych latach lotniska w Symferopolu[7].
Wiele osób odwiedza także dwa miasta – Moskwa i Petersburg. Ruch turystyczny do samej stolicy w 2024 roku wyniósł 26 milionów podróży. To pokazuje, że stolica cieszy się sporą popularnością, a trend został podtrzymany również w tym roku[8]. Mieszkańcy Rosji chętnie odwiedzają te miasta ze względu na liczne muzea i inne atrakcje turystyczne. O tym więcej pisaliśmy także na naszej stronie w jednej z poprzednich analiz (https://centrumrosja.com/kultura-w-rosji-po-2022-roku-teatr-literatura-oraz-muzea/).
Inny trend warty odnotowania? Rośnie liczba rezerwacji w hotelach z mniejszych miast Rosji. Wzrost ten wynosi od 7 do 15% w porównaniu do poprzedniego roku. Najczęściej na taki wypoczynek decydują się osoby w wieku 35-44 lata. Sporą popularnością cieszą się szczególnie miasta położone w zachodniej części Rosji – Rybińsk, Psków, Nowogród Wielki czy miejscowości z obwodu jarosławskiego. Dane pochodzą z badania przeprowadzonego przez MegaFon i platformę rezerwacji hoteli Ostrovok[9].
Coraz więcej osób podróżuje także na mniej popularne wcześniej kierunki – np. na Syberię, W pierwszym półroczu 2025 roku liczba turystów w tym regionie wzrosła o 14,5 % (do 6 mln osób). Najchętniej odwiedzane jest największe miasto regionu – Nowosybirsk. Skąd ten wzrost? Przede wszystkim poprawiła się w ostatnich latach baza hotelowa, a także infrastruktura drogowa. W tym regionie coraz częściej organizowane są wydarzenia kulturalne, które przyciągają już nie tylko mieszkańców sąsiednich republik, ale także m.in. zachodniej części Rosji i krajów Azji[10].
Rozwój turystyki krajowej w Rosji wspierany jest przez władze. W. Putin w ubiegłym roku polecił rządowi Federacji Rosyjskiej opracowanie narodowego projektu „Turystyka i hotelarstwo”. Przewiduje on wsparcie branży turystycznej w latach 2025-2030 działań środkami w wysokości co najmniej 403 mld rubli[11]. Hotelarze mogą liczyć na pożyczki od państwa na preferencyjnych warunkach, ale pieniądze idą przede wszystkim na infrastrukturę w najbardziej popularnych kurortach. Środki pomogą także w wyszkoleniu personelu, który będzie pracował w ośrodkach turystycznych[12].
W rozwój branży turystycznej zaangażowane są także państwowe przedsiębiorstwa. Na przykład Rosnieft wraz z władzami poszczególnych regionów pracuje nad szlakami turystycznymi i buduje kompleksy hotelowe, w pobliżu których znajdują się stacje benzynowe. Stworzona przez firmę platforma „Horyzonty Rosji: Chodźmy z nami!” pozwala autoturystom wybrać i zaplanować trasę, biorąc pod uwagę infrastrukturę usług przydrożnych i stacji benzynowych. Obecnie jest co najmniej 14 specjalnych tras jest zintegrowanych z platformą[13].
ZAGRANICZNE WAKACJE ROSJAN
Jakie były trendy przed pandemią?
W 2019 roku zagranicę wyjechało ponad 48 mln Rosjan, z czego prawie 18 mln w celach turystycznych. Był to wzrost o 8 procent w porównaniu z 2018 rokiem i jest to ostatni moment, który możemy brać za rzetelny do porównywania z obecnym okresem. Lata 2020-2022 to bowiem okres pandemii i początku pełnoskalowej wojny na Ukrainie, przez co z oczywistych względów ruch turystyczny był ograniczony.
Jeśli chodzi o podróże w celach turystycznych, czołowe kraje znacznie się od siebie różnią. Już wtedy liderem była Turcja, do której podróżowało ponad 5,3 mln Rosjan. Na dalszych miejscach znalazły się Włochy, Chiny, Tajlandia i Hiszpania. Wszystkie z tych państw odwiedziło pomiędzy 800 tys. a milion turystów z Rosji. Najbardziej zauważalny wzrost napływu podróżujących w celach wypoczynkowych z tego kraju w porównaniu z 2018 r. odnotowano w Chinach (wzrost o 26 %), Francji (o 25 %), Czarnogórze (o 24%), Włoszech (o 20 %)[14].
Gdzie Rosjanie obecnie wypoczywają za granicą?
Ze względu na sankcję zmieniły się wakacyjne destynacje Rosjan. Z perspektywy Polski, a także innych krajów Unii Europejskiej ich przyjazdy do naszej części kontynentu są coraz większą rzadkością. Nie oznacza to jednak tego, że Rosjanie w ogóle nie wypoczywają poza granicami kraju. Są oni bowiem dla wielu państw nadal potencjalną szansą dla zarobek.
Na świecie jest obecnie 78 krajów, do których Rosjanie mogą wjechać bez wizy. Biorąc pod uwagę dość sporą liczbę nałożonych sankcji, z ich perspektywy jest to naprawdę dobry wynik. Na tej liście znajduje się bardzo mało państw europejskich (Serbia, Bośnia i Hercegowina, Armenia, Gruzja, Azerbejdżan, Mołdawia, Czarnogóra, Turcja). Najwięcej takich krajów znajduje się w Azji, bez wizy Rosjanie mogą podróżować także praktycznie wszędzie w Ameryce Południowej i Ameryce Łacińskiej[15].
Warto dodać, że kolejne 44 państwa wydadzą bez problemu wizę dla Rosjan po przyjeździe (np. Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Malediwy), a do kolejnych 6 krajów można wjechać po akceptacji wcześniej złożonego elektronicznego wniosku (np. Iran)[16]. Co to oznacza? Jest obecnie 128 państw, do których osoby posługujące się rosyjskim paszportem mogą wjechać bez większego problemu. Na dobrą sprawę obecnie mają oni utrudnione podróżowanie po 2022 roku do krajów europejskich.
Obecnie z rosyjskich lotnisk uruchomione są bezpośrednie loty do ponad 30 państw. Nie wliczając Kaukazu Południowego, w tym gronie znalazły się zaledwie 3 kraje europejskie – Białoruś, Turcja i Serbia. Warto więc podkreślić, że obecnie z Rosji nie ma możliwości bezpośredniego lotu do żadnego kraju Unii Europejskiej. Jeśli turyści z tego kraju chcą przykładowo polecieć do Włoch, Francji czy Niemiec, muszą przesiąść się na jednym z międzynarodowych lotnisk (najczęściej jest to Stambuł albo Dubaj).
Najwięcej turystów wyjeżdża do Turcji
Najbardziej popularnym krajem, w którym wypoczywają Rosjanie jest Turcja. Z czego to wynika? Przede wszystkim z dużej liczby bezpośrednich lotów, dobrej i taniej bazy hotelowej i bardzo ciepłego klimatu. Wiele osób w Turcji przygotowuje także swoją ofertę pod Rosjan, przykładowo wprowadzając w menu napisy w ich ojczystym języku. Ten kraj jest jednym z niewielu miejsc w Europie, w którym do dziś można spotkać leżących obok siebie na plaży Ukraińców i Rosjan.
W takim razie ilu ich wypoczywa w ostatnich latach w Turcji? W 2022 roku było ponad 5,2 mln turystów z Rosji. W 2023 Turcję wybrało już ponad 6,3 mln podróżujących z tego kraju, a w 2024 roku – ponad 6,7 mln. To pokazuje stały trend wzrostowy i wyniki lepsze niż przed pandemią COVID-19. Pełne dane za 2025 rok poznamy dopiero na przełomie stycznia i lutego 2025 roku, jednak możemy już teraz uznać, że w obecnym roku Turcję odwiedzi co najmniej 6,5 mln turystów z Rosji[17]. Do podróży do tego kraju zachęcał W. Putin (podczas spotkania z prezydentem Erdoganem). Niemniej, warto tutaj dodać, że część tych podróży łączona jest z zakupami, załatwianiem spraw osobistych (medycyna), majątkowych (przeniesienie części majtku, w tym jego transfer z Rosji lub do Rosj) lub nawet spotkaniami biznesowymi itp. Dotyczy to zresztą nie tylko tego kierunku turystycznego. Tym samym podróże takie również należy upatrywać jako element stabilizacji sytuacji społecznej w Rosji i tym samym reżimu politycznego w Rosji. I finalnie wzmocnienie Rosji w kontekście prowadzonej przez nią wojny przeciwko Ukrainie.
Na drugim miejscu znalazły się Zjednoczone Emiraty Arabskie. Rosjanie latają tam głównie do jednego miasta – Dubaju. Stolica tego kraju to popularne miejsce wypoczynkowe, do którego wybierają się Rosjanie o różnym statusie majątkowym. To bowiem miejsce zarówno z luksusowymi hotelami, jak i tańszymi pokojami do wynajęcia. W Dubaju znajduje się także ogromne lotnisko, z którego wiele osób przesiada się i leci do innych kierunków. W 2024 roku Zjednoczone Emiraty Arabskie odwiedziły blisko 2 mln obywateli Rosji.
Na wakacje Rosjanie wyjeżdżają także do Tajlandii i Egiptu. Są one wybierane głównie ze względu na niskie ceny oraz niezłą bazę hotelową, dostosowaną w wielu przypadkach właśnie pod podróżnych z tego państwa. Oba kraje rok do roku notują kilkunastoprocentowy wzrost liczby turystów z Rosji, a trend się utrzymuje także w bieżącym roku.
Liderem wzrostu Chiny. Na Rosję otwiera się także Korea Północna
Największą dynamikę wzrostu turystyki od 2022 roku widzimy jednak na granicy chińsko-rosyjskiej. Tu, bowiem wzrost liczby podróżujących z jednego do drugiego kraju w 2024 roku jest aż dwukrotny w porównaniu z 2023 rokiem. W 2025 (na bazie danych z początku września br.) zanotujemy kolejny wzrost – o 40%[18].
Turystów z Rosji w Chinach będzie jeszcze więcej. Od 15 września 2025 roku przez blisko rok obowiązuje bowiem ruch bezwizowy[19]. To oznacza, że od teraz do Chin obywatele Rosji mogą podróżować tylko na podstawie ważnego paszportu na 30 dni[20]. Od miesiąca widzimy kolejny wzrost liczby rezerwacji w hotelach. To oznacza, że najpewniej w 2026 roku liczba turystów z Rosji w Chinach będzie oscylowała w granicach 3-4 milionów (warto przypomnieć, że w latach 2017-2019 ta liczba osiągała maksymalnie 2 mln podróżnych). Co najczęściej chcą oni zwiedzić? W ostatnich latach jako miejsce destynacji wybierali najczęściej Pekin (tam sporą popularnością cieszyło się Zakazane Miasto), okolice Wielkiego Muru Chińskiego, czy Muzeum Armii Terakotowej. Sporą popularnością będą się też cieszyć miejscowości położone w górach, a także wyspa Hainan – znany kurort nadmorski. Tam już wcześniej obowiązywał dla Rosjan ruch bezwizowy.
Co ciekawe, na Rosjan otwiera się także Korea Północna. Ruch turystyczny na granicy obu państw w pierwszej połowie 2025 roku wzrósł o 60% – powiedział Aleksander Kozłow, szef rosyjskiego Ministerstwa Zasobów Naturalnych i Ekologii. Wzrost wynika m.in. z uruchomienia latem tego roku bezpośrednich lotów między Moskwą a Pjongjangiem – pierwszych od kilkudziesięciu lat. Ponadto w czerwcu zostały wznowione połączenia kolejowe między stolicami obu krajów. Rosyjscy turyści podróżują teraz do koreańskiego kurortu narciarskiego Masikryong, a w niedługo Korea Północna otworzy przybrzeżną strefę turystyczną w Wonsan.
Dane błędnie pokazują, że bardzo duża liczba Rosjan podróżuje do Korei Północnej. Jak jest faktycznie? Liczba turystów z tego kraju wyniosła jedynie ponad 2,6 tysięcy osób. Oba kraje publicznie mówią jednak o dużym wzroście, a ma to na celu pokazanie, że współpraca Rosji i Korei Północnej jest coraz bliższa. Do odwiedzin Korei Północnej po spotkaniu z Kim Dzong Unem zachęcał Siergiej Ławrow.
ZAGRANICZNI TURYŚCI OMIJAJĄ ROSJĘ
Kto obecnie przyjeżdża do Rosji?
Kilka lat temu do Rosji przyjeżdżali turyści z całego świata. Spowodowane było to m.in. organizacją piłkarskich mistrzostw świata w 2018 roku, a także w miarę stabilną sytuacją międzynarodową. Do Rosji przed pandemią najchętniej przyjeżdżali turyści z Chin, Niemiec, Korei Południowej, Stanów Zjednoczonych, Izraela, Wielkiej Brytanii, Włoch czy Hiszpanii[21]. Podróżujący z Azji jako miejsce destynacji wybierali zazwyczaj wschodnią część kraju.
Kto teraz najczęściej odwiedza Rosję w celach turystycznych? Są to głównie Chińczycy i osoby pochodzące z państw znajdujących się na Bliskim Wschodzie. Jeśli chodzi o państwo ze stolicą w Pekinie, wzrost jest ogromny. 2024 rok turyści z tego kraju wykupili aż 4 razy więcej zorganizowanych wycieczek niż w 2023 roku, a wstępne wyniki za początek 2025 roku wyglądają jeszcze lepiej[22]. Jest to liczba mniejsza niż przed pandemią (wtedy było 1,2 mln osób, w 2024 roku – około 900 tys.), ale nadal to właśnie Chińczycy stanowią blisko połowę wszystkich zagranicznych turystów przyjeżdżających do Rosji.
Wybierają oni obecnie najczęściej tereny Dalekiego Wschodu Rosji, zwłaszcza do Kraju Nadmorskiego i Kraju Chabarowskiego. Jeśli jadą na zachód, to zazwyczaj do Moskwy czy Petersburga. Często rezerwują usługi za pośrednictwem chińskich aplikacji, takich jak CTrip lub WeChat. W przypadku ich podróży pojawiają się jednak dwa problemy – brak znajomości języka rosyjskiego (nadal jest zbyt mało tłumaczeń w wielu na mandaryński) oraz niechęć lokalnych mieszkańców. Na turystów z Chin narzekali przykładowo obywatele Murmańska. Według nich przyjezdni mieli zachowywać się w sposób arogancki, zostawiając ponadto po sobie duży bałagan w hotelach czy miejscach publicznych[23].
A jak jest w takim razie z podróżującymi, z krajów arabskich? Liczba turystów z krajów Bliskiego Wschodu wzrosła ponad czterokrotnie od 2019 roku, a liczba odwiedzających z Arabii Saudyjskiej wzrosła sześciokrotnie w ciągu ostatniego roku – stwierdził minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow. Z czego to wynika? W celu pobudzenia turystyki zagranicznej w obliczu sankcji, Rosja złagodziła wymogi wizowe dla wielu krajów. Według danych z września br. wzrost liczby podróżnych z tych państw wzrósł nawet dwukrotnie[24].
Na różne sposoby władze, a także lokalne przedsiębiorstwa chcą zachęcić osoby z krajów arabskich do przyjazdu. W ciągu trzech ostatnich lat zostało uruchomionych wiele nowych tras na samolotów, a bilety stały się tańsze na przestrzeni lat. Flynas obsługuje teraz bezpośrednie loty z Rijadu do Moskwy, podczas gdy Air Arabia i Saudia wprowadzają jesienią dodatkowe trasy do rosyjskich miast. Dla wielu turystów z krajów arabskich Rosja jest tańszą alternatywą od tradycyjnych miejsc wypoczynkowych, a latem także ucieczką od upałów w swoim kraju. Najczęściej wybierają oni wycieczki do Soczi, Moskwy czy Petersburga.
Biura podróży starają się im zapewnić zagranicznym turystom jak najlepsze wrażenia z wizyty. Widzimy pojawienie się nowych trendów w ich ofertach. Tego lata przykładowo popularność wyjazdów do Rosji związane z poszukiwaniem swoich przodków. Część osób chce także odwiedzić miejsca pamiętające czasy Związku Radzieckiego. Inne biura podróży organizują tzw. wycieczki wojskowe, podczas których można postrzelać z broni czy nawet przejechać się czołgiem. Oczywiście nadal są organizowane luksusowe wycieczki do Soczi, Moskwy czy Petersburga – głównie dla osób z krajów arabskich.
Jedna rzecz się w ciągu kilku lat nie zmieniła – jeśli turysta zza granicy przyjeżdża do Rosji, to najprędzej w okresie wakacji. Podróżujący nie są bowiem zazwyczaj przyzwyczajeni do aż tak niskich temperatur, na które narzekają m.in. osoby z krajów arabskich. Jest to trend, który nie ulegnie zmianom, gdyż Rosjanie nie mają aż tak atrakcyjnej bazy do uprawiania sportów zimowych. Jeśli ktoś chce przyjechać do tego państwa, to po to, aby zobaczyć zabytki (najczęściej w Moskwie czy Petersburgu), zwiedzić przygraniczne tereny (turyści z Chin) czy wypocząć nad morzem (w obwodzie krasnodarskim).
PODSUMOWANIE
Po kilku latach od wybuchu wojny jesteśmy w stanie wychwycić trendy dotyczące turystyki Rosjan. Widzimy, że w porównaniu z 2019 rokiem wzrosła przede liczba wycieczek w obrębie granic państwa (o około 40 milionów)[25]. Rosjanie najchętniej podróżują do kurortów nadmorskich w Kraju Krasnodarskim (latem), a także do bogatych w mnogość muzeów i ciekawą architekturę Moskwę i Petersburg (przez cały rok). To jest dobry znak dla tamtejszej gospodarki – pieniądze trafiają bowiem do osób posiadających hotele czy apartamenty do wynajęcia, właścicieli restauracji, czy miejsca oferujące inne usługi, co napędza całą branże turystyczną.
Mimo tego, że na Rosję zostały nałożone sankcję, to obywatele tego kraju bez większych przeszkód mogą podróżować do aż 128 krajów. Najczęściej wybierają oni Turcję, co pewnie na własne oczy mogli zobaczyć również chętnie wybierający ten kierunek Polacy. Sporą popularnością cieszą się także podróże do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Egiptu czy Tajlandii. Możemy zaobserwować także wzmożony ruch na granicy chińsko-rosyjskiej, który będzie jeszcze większy dzięki wprowadzeniu ruchu bezwizowego od 15 września.
Co się zmieniło natomiast na minus? Liczba zagranicznych turystów w kraju. Jeszcze kilka lat temu mogliśmy zaobserwować sporą liczbę osób podróżujących z państw Zachodu, teraz do Rosji przyjeżdżają głównie Chińczycy. Zwiększona liczba podróży wewnątrzkrajowych rekompensuje jednak tę stratę.
Źródła:
[1] Тренды в тревел-индустрии в 2025 году, https://platform.smarttravel.ru/blog/turizm-v-rossii-trendy?ysclid=mffyfcqpzj269815277 (dostęp: 11.09.2025 r.)
[2] Дмитрий Чернышенко: За шесть месяцев туристы совершили 41,4 млн турпоездок по России, http://government.ru/news/55938/ (dostęp: 23.08.2025 r.)
[3] Внутренний турпоток в России в 2024 году достиг исторического максимума, https://www.vedomosti.ru/analytics/krupnyy_plan/articles/2025/01/19/1087103-vnutrennii-turpotok-v-rossii-v-2024-godu-dostig-istoricheskogo-maksimuma?ysclid=mfa4rjsy4u415148237, (dostęp: 15.08.2025 r.)
[4] Путин назвал развитие внутреннего туризма одним из приоритетов долгосрочной стратегии, https://www.interfax.ru/russia/965671(dostęp: 23.08.2025 r.)
[5] Эксперт оценила состояние внутреннего туризма в России, https://www.pnp.ru/social/ekspert-ocenila-sostoyanie-vnutrennego-turizma-v-rossii.html?ysclid=mfa4fzraux926006226
[6] Крым возглавил список регионов России по росту турпотока летом 2025 года, https://www.kommersant.ru/doc/7959973?ysclid=mfhcq99x8a572167326, (dostęp: 13.09.2025 r.)
[7] Крым готовится к будущему открытию аэропорта «Симферополь», https://www.tourdom.ru/news/krym-gotovitsya-k-buduschemu-otkrytiyu-aeroporta-simferopol.html?ysclid=mfhcpow7h9425874467, (dostęp: 13.09.2025 r.)
[8] Внутренний туризм-2025 в цифрах: последние новости, https://www.atorus.ru/article/vnutrenniy-turizm-2025-v-cifrakh-poslednie-novosti-62552?ysclid=mf8d57dxuv171118684 (23.08.2025 r.)
[9] Russians Turn to “Quiet Tourism” in Summer 2025: Millennial Travelers Flock to Villages, Eco-Hotels, and Glamping Sites, https://www.rustourismnews.com/2025/08/27/russians-turn-to-quiet-tourism-in-summer-2025-millennial-travelers-flock-to-villages-eco-hotels-and-glamping-sites/ (dostęp: 3.09.2025 r.)
[10] М. Кичанов, Сибирь для отдыхающих, https://www.kommersant.ru/doc/7989872 (dostęp:18.10.2025 r.)
[11] Путин поручил направить на поддержку туротрасли в 2025-2030 годы не менее 403 млрд рублей, https://tass.ru/ekonomika/20407243?ysclid=mfhcf1ijlt617340779, (dostęp: 12.09.2025 r.)
[12] Туризм и гостеприимство, https://xn--80aapampemcchfmo7a3c9ehj.xn--p1ai/new-projects/turizm-i-gostepriimstvo/ (dostęp: 13.09.2025 r.)
[13] Внутренний турпоток в России в 2024 году достиг исторического максимума, https://www.vedomosti.ru/analytics/krupnyy_plan/articles/2025/01/19/1087103-vnutrennii-turpotok-v-rossii-v-2024-godu-dostig-istoricheskogo-maksimuma?ysclid=mfa4rjsy4u415148237, (dostęp: 15.08.2025 r.)
[14] Where Russians Went in 2019, https://russia-promo.com/blog/where-russians-went-in-2019?ysclid=mfhbdjtk7j293443409, (dostęp: 15.08.2025 r.)
[15] Безвизовые страны для россиян в 2025 году: куда поехать, не оформляя документы заранее, https://www.gazeta.ru/style/20780960/bezvizovye-strany-dlya-rossiyan.shtml?ysclid=mf89vrghhl308754922 (dostęp: 15.08.2025 r.)
[16] Tamże
[17] Турпоток из России в Турцию в июле 2025 года вырос на 3,4% в годовом выражении, https://www.atorus.ru/article/turpotok-iz-rossii-v-turciyu-v-iyule-2025-goda-vyros-na-34-v-godovom-vyrazhenii-63705?ysclid=mfbm180auf972767580, (dostęp: 29.08.2025 r.)
[18] Граждане Китая смогут посещать Россию без оформления виз на срок до 30 дней, https://www.forbes.ru/society/545084-grazdane-kitaa-smogut-posesat-rossiu-bez-oformlenia-viz-na-srok-do-30-dnej (dostęp: 6.09.2025 r.)
[19] To pilotażowy program, który w przypadku sukcesu zostanie przedłużony również na następne lata.
[20] https://www.atorus.ru/article/kak-budet-deystvovat-bezvizovyy-vezd-v-kitay-dlya-rossiyan-podrobnosti-63893?ysclid=mfbnr1xv1d239355255
[21] Чем запомнился 2018 год туристической отрасли: итоги, https://www.atorus.ru/news/press-centre/new/45556.html?ysclid=mffzlejuab888846496 (dostęp: 15.08. 2025 r.)
[22] Priced out Chinese travel to Russia is booming. So why is the tourism industry complaining?, https://meduza.io/en/feature/2025/05/21/priced-out (dostęp: 15.08.2025 r.)
[23] Tamże.
[24] Иностранный турпоток в Россию в летнем сезоне 2025 года. Предварительные итоги, https://www.atorus.ru/article/inostrannyy-turpotok-v-rossiyu-v-letnem-sezone-2025-goda-predvaritelnye-itogi-64018?ysclid=mffy2nyr15281826739 (dostęp: 12.09.2025 r.)
[25] В АТОР озвучили предварительные итоги туристического 2019 года, https://www.atorus.ru/news/press-centre/new/49694.html?ysclid=mfhcnroc1v324298583, (dostęp: 13.09.2025 r.)
